सावंगा विठोबा: अवधूत संप्रदायाचे पवित्र क्षेत्र (Sawanga Vithoba)

Table of Contents

Image-Social Media

महाराष्ट्रातील अमरावती जिल्ह्यातील चांदूर रेल तालुक्यात वसलेलं सावंगा विठोबा (Sawanga Vithoba) हे गावं आपल्या धार्मिक आणि आध्यात्मिक वैशिष्ट्यांसाठी प्रसिद्ध आहे. या गावाचे वैशिष्ट्य म्हणजे येथील श्री विठोबा मंदिर आणि अवधूत संप्रदाय.

श्री विठोबा मंदिर (Shree Vithoba Temple)

सावंगा विठोबामधील श्री विठोबा मंदिर हे जुन्या वास्तुशिल्पाचे उत्तम उदाहरण आहे. मंदिराच्या बांधणीबाबत नेमके काही पुरावे नसले तरी 17 व्या शतकापूर्वी बांधले गेले असावे असा अंदाज आहे. मंदिरात गर्भगृह, सभामंडप आणि दिपमाळ आहे. गर्भगृहात विठ्ठल आणि रखुमाईची सुंदर मुर्ती आहे. दरवर्षी येथे मोठ्या उत्साहात यात्रा भरते.

मंदिराच्या सभामंडपातून खास शैलीची कोरीव कामे पहायला मिळतात. या कोरीव कामांवरून मंदिराच्या ऐतिहासिक महत्वाची झलक दिसून येते. हे मंदिर हेमाडपंती शैलीतील असल्याचे सांगितले जाते. या शैलीची वैशिष्ट्य म्हणजे मंदिराच्या बांधणीमध्ये काळ्या दगडाचा वापर. मंदिराच्या बाहेरील बाजूस देखील intricate कोरीव काम आढळते. हे कोरीव काम देवतांच्या मुर्त्या, ज्यामितीय आकार आणि फुलांच्या आकारातील आहेत. ही कोरीव काम मंदिराला भव्यता प्रदान करतात.

अवधूत संप्रदाय (Avadhoot Sect)

Image- Social Media

सावंगा विठोबा हे अवधूत संप्रदायाचे महत्वाचे केंद्र आहे. या संप्रदायाचे प्रवर्तक कृष्णाजी महाराज हे होते. कृष्णाजी महाराजांचा जन्म 18 व्या शतकात झाला. ते एक सन्यासी होते आणि त्यांना गुरुकृपेने अनेक चमत्कार करण्याची सिद्धी प्राप्त झाली होती. त्यांच्या या चमत्कारांमुळे त्यांना लोकांमध्ये विशेष आदर मिळाला. कृष्णाजी महाराजांनी सावंगा विठोबात वास्तव्य केले आणि येथेच समाधी घेतली.

त्यांची समाधी हे या गावातील विशेष आकर्षण आहे. समाधीच्या ठिकाणी बांधलेले मंदिर हे देखभुल करणारे आहे. दरवर्षी येथे कृष्णाजी महाराजांचा पुण्यतिथी मोठ्या भक्तीभावाने साजरा केला जातो. या उत्सवामध्ये भजन, कीर्तन आणि आरत्या होतात. या कार्यक्रमाला उपस्थित राहून भाविक कृष्णाजी महाराजांचे आशीर्वाद प्राप्त करतात.

सांस्कृतिक महत्त्व (Cultural Significance)

Image Social Media

सावंगा विठोबाची धार्मिक महत्वाबरोबरच सांस्कृतिक महत्त्वही आहे. येथील अवधूत संप्रदाय महाराष्ट्राच्या वारकरी संप्रदायाशी निगडीत आहे. संप्रदायाचे मान्यतेनुसार संत हेच परमेश्वर असून त्यांच्या मार्गदर्शनाखालीच आपणाला मोक्ष प्राप्ती होऊ शकते. कृष्णाजी महाराजांनाही एक संत मानले जाते. त्यांचे जीवन आणि शिकवण लोकांना मोक्ष प्राप्तीचा मार्ग दाखवते. दरवर्षी वारीच्या निमित्ताने भाविक संत ज्ञानेश्वर आणि संत तुकाराम यांच्या पालखी सोबत येथे थांबून दर्शन घेतात. यामुळे सावंगा विठोबात आध्यात्मिक चळवळी बहरते

सावंगा विठोबाची विशेष पूजा आणि उत्सव

सावंगा विठोबा येथील श्री विठोबा मंदिरात वर्षभर विविध पूजा-अर्चना केल्या जातात. प्रमुख अष्टमी, प्रदोष, एकादशी, यांच्यासोबतच दर मंगळवारी विशेष पूजा होते. या मंदिरातील पालखी सोहळाही खूप प्रसिद्ध आहे. दरवर्षी कार्तिकी पौर्णिमेच्या दिवशी या मंदिराची पालखी मोठ्या उत्साहात काढली जाते. या सोहळ्यात हजारो भाविक सहभागी होतात. तसेच, कृष्ण जयंती, रथयात्रा आणि दिवाळी सारखे उत्सवही येथे मोठ्या भक्तिभावाने साजरे केले जातात.

अवधूत संप्रदायाची उपासना पद्धती

अवधूत संप्रदायाची उपासना पद्धती थोडी वेगळी आहे. या संप्रदायात ज्ञान आणि भक्ती यांचा संगम असतो. नामस्मरणाबरोबरच अध्यात्मिक साधनावरही भर दिला जातो. या संप्रदायात गुरूंचे महत्व खूप असते. कृष्णाजी महाराजांच्या शिकवणींवर आधारित उपदेश आणि ध्यान या मार्गांवरून आत्मसाक्षात्काराचा मार्ग शोधला जातो.