Table of Contents

Toggle

कोल्हापूर जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळे (Tourist Places in Kolhapur District)

कोल्हापूर जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळे (Tourist Places in Kolhapur District) कोल्हापूरची सहस्त्रवर्षीय संस्कृती आणि नैसर्गिक सौंदर्य अनुभवायला मी नुकताच कोल्हापूरच्या थरारक सहलीवरून परतलो. इतिहास, अध्यात्म, निसर्गप्रेमी आणि चवदार पदार्थांचे शौकीन असलेल्या प्रत्येकासाठी हे एक आदर्श स्थळ आहे. कोल्हापूरी चप्पल आणि मसालेदार पदार्थ जरी प्रसिद्ध असले तरी, या शहराने मला त्याच्या विविधतेने खरोखर प्रभावित केले. या लेखात मी माझा अनुभव तुमच्यासोबत शेअर करणार आहे.

कोल्हापूर जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळे (Tourist Places in Kolhapur District)

ज्योतिबा मंदिर (Jyotiba Temple)

कोल्हापूरच्या वायव्येला, शांततेच्या कुशीत विसावलेला, ज्योतिबा डोंगर आपल्या भव्यतेने सर्वांना मोहित करतो. हजार फूट उंचीवर उंचावलेला हा डोंगर, सपाट प्रदेशातून उंच उंच उंचावल्याने एका भव्य शंखाकृतीला साकारून उभा आहे. ‘वाडी रत्नागिरी’ नावाने ओळखला जाणारा हा डोंगर, सह्याद्रीच्या रांगेचाच एक भाग आहे आणि पन्हाळा आणि कृष्णा नदी यांच्यामध्ये दुर्मिळ सौंदर्याने नटलेला आहे.

डोंगराच्या पठारावर, ज्योतिबा मंदिर आणि गाव वसलेले आहे. देवळाकडे जाताना, प्रथम आपल्या स्वागतासाठी येते भव्य दगडी प्रवेशद्वार, मराठा शैलीतील कलाकुसरीने सजलेले. या प्रवेशद्वारातून प्रवेश करताच, पायऱ्या उतरता उतरता दिसू लागतात तीन देवळांचा भव्य समूह. या तिघांमध्ये मध्यभागी, केदारलिंगाचे मुख्य देवालय आपल्या भव्यतेने सर्वांना आकर्षित करते.

पन्हाळगड (Panhala Fort)

समुद्रसपाटीपासून 977.2 मीटर उंचीवर, पन्हाळा किल्ला आपल्या मोहक प्रेक्षणीय स्थळांसाठी ओळखला जातो. डोंगराळ भूभागावर वसलेला हा किल्ला राजस, पांढरे आणि करड्या रंगाच्या खडकांनी बनलेला आहे. इतिहासप्रेमींसाठी आणि निसर्गप्रेमींसाठी हे ठिकाण स्वर्ग आहे.

12व्या शतकात राजा भोज यांनी बांधलेला हा किल्ला डेक्कनमधील सर्वात मोठा किल्ला म्हणून ओळखला जातो. कोल्हापूर शहरापासून 22 किलोमीटर अंतरावर असलेला हा किल्ला बस आणि खाजगी वाहनांद्वारे सहजपणे प्रवेशयोग्य आहे. राज्य परिवहन महामंडळाच्या बसेस नियमितपणे रंकाळा बसस्थानकातून दर 45 मिनिटांनी सुटतात.

महाराष्ट्र राज्य पर्यटन विकास महामंडळ (MTDC) गडावर राहण्यासाठी आवश्यक सुविधा पुरवते. हॉटेल्स आणि रेस्टॉरंट देखील उपलब्ध आहेत. तुम्ही तुमचे जेवण सोबत घेऊन जाऊ शकता किंवा गडावर उपलब्ध असलेल्या विविध प्रकारच्या पदार्थांचा आनंद घेऊ शकता. एक दिवसात तुम्ही गड फिरून कोल्हापूर शहरात परत येऊ शकता.

राधानगरी धरण: कोल्हापूरचा अभिमान (Radhanagari Dam)

राधानगरी धरण

भोगावती नदीच्या कुशीत विराजमान, राधानगरी धरण हे केवळ सिंचन आणि ऊर्जा निर्मितीसाठीच नव्हे तर, अभियांत्रिकी कौशल्य आणि ऐतिहासिक वारशाचेही प्रतीक आहे.

शंभर वर्षांपूर्वी, कोल्हापूर शहराची तहान भागवण्यासाठी राजर्षी शाहू महाराजांनी दूरदृष्टीने भोगावती नदीवर हे धरण बांधले. देशातील इतर कोणत्याही धरणावर नसलेली अत्याधुनिक स्वयंचलित दरवाजांची सुविधा यात योजण्यात आली. तब्बल 7 टीएमसी क्षमता असलेल्या या धरणाची भव्य भिंत आजही आपल्याला थक्क करते.

दगड आणि चुन्याच्या मिश्रणाने बांधलेले हे धरण केवळ मजबूतच नाही तर कलाकृतीसारखेही सुंदर आहे. शंभर वर्षांनंतरही धरणाची भव्यता टिकून राहणे हेच त्याच्या बांधकामातील कल्पकतेचे आणि परिश्रमाचे प्रमाण आहे.

1908 मध्ये राजर्षी शाहू महाराजांनी स्वतः या धरणाच्या बांधकामाची सुरुवात केली. दगडी बांधकामाचा वापर करून बांधलेले हे धरण 38.41 मीटर उंच आणि 1037 मीटर लांब आहे. धरणातून पाण्याचा विसर्ग होण्यासाठी 7 स्वयंचलित दरवाजे बसवण्यात आले आहेत. 

धरण पूर्ण क्षमतेने भरल्यावर, हे दरवाजे हळूहळू उघडून पाण्याचा नियंत्रित विसर्ग होतो. राधानगरी धरणावर बसवण्यात आलेली ही अनोखी यंत्रणा देशातील इतर कोणत्याही धरणावर आजही दिसून येत नाही.

राधानगरी धरण हे केवळ एक सिंचन आणि ऊर्जा निर्मिती प्रकल्प नाही तर, कोल्हापुरकरांसाठी अभिमानाचा विषय आहे. राजर्षी शाहू महाराजांच्या दूरदृष्टी आणि संकल्पशक्तीचे प्रतीक असलेले हे धरण आजही आपल्याला प्रेरणा देत आहे. कोल्हापूर जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळे (Tourist Places in Kolhapur District)

दाजीपूर अभयारण्य (Dajipur Sanctuary)

दाजीपूर अभयारण्य (Dajipur Sanctuary)

पश्चिम घाटातील सह्याद्री पर्वतरांगांच्या दक्षिण टोकाला, महाराष्ट्रातील कोल्हापूर जिल्ह्यात राधानगरी अभयारण्य आपले रम्य स्वरूप दाखवते. हे अभयारण्य, ज्याला पूर्वी दाजीपूर अभयारण्य म्हणून ओळखले जात असे, १९५८ साली स्थापन झाले आणि महाराष्ट्रातील पहिले अभयारण्य ठरले. रानगव्यांसाठी प्रसिद्ध असलेले हे अभयारण्य, जैवविविधतेचा एक अमूल्य ठेवा आहे.

३५ प्रकारच्या वन्यप्राण्यांचे आणि २३५ प्रकारच्या पक्ष्यांचे घर असलेले राधानगरी अभयारण्य, वनस्पतींच्या समृद्धीनेही नटलेले आहे. येथे १८०० प्रकारच्या वनस्पती आढळतात, ज्यामध्ये १५०० पेक्षा जास्त फुलझाडांच्या प्रजाती आणि ३०० औषधी वनस्पतींचा समावेश आहे.

अभयारण्याची वैशिष्ट्ये:

विशाळगड किल्ला (Vishalgad Fort)

नैसर्गिकरित्या दुर्गम असलेला हा किल्ला अनेक महत्त्वपूर्ण ऐतिहासिक घटनांचा साक्षीदार आहे. अणुस्कुरा घाट आणि आंबा घाट यांना जोडणाऱ्या मार्गावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी बांधलेला हा किल्ला, कोकणातील बंदरे आणि कोल्हापूरची बाजारपेठ यांना संरक्षण देण्यासाठी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावत होता.

किल्ला इतका विशाल आहे की त्याला नावच ‘विशाळगड’ मिळालं. सह्याद्रीच्या मुख्य रांगेपासून वेगळा झालेला हा किल्ला निसर्गानेच सुरक्षित आहे.

इतिहास आणि किल्लेप्रेमींसाठी हा किल्ला एक स्वर्गच आहे. एसटी किंवा खाजगी वाहनाने विशाळगडाच्या पायथ्याशी पोहोचल्यावर, दोन वाटा दिसतात. एक शिडीची वाट आणि दुसरी पायऱ्यांची वाट. चढाईसाठी शिडीची वाट आणि उतरण्यासाठी पायऱ्यांची वाट वापरण्याचा सल्ला दिला जातो जेणेकरून किल्ल्याची सर्व ठिकाणे पाहता येतील.

शिडीच्या वाटेने वर चढताना, डाव्या बाजूला एक पायऱ्यांची वाट खाली उतरते. या वाटेने जाताना दोन रस्ते फुटतात. उजवीकडची वाट भगवंतेश्वर मंदिर, राजवाडा आणि टकमक टोक यांना घेऊन जाते, तर डावीकडची वाट अमृतेश्वर मंदिर आणि बाजीप्रभूंच्या समाधीला जाते.

अमृतेश्वर मंदिरात पंचाननाची मूर्ती आहे आणि मंदिरासमोर कुंड बांधून पाणी साठवले आहे. मंदिरापासून पुढे जात पाताळ दरीत उतरावे लागते. या ठिकाणी बाजीप्रभू देशपांडे आणि फुलाजी देशपांडे यांच्या समाध्या आहेत.

पुणे ते कोल्हापूर मार्गावरून जात असताना, पाचवड फाटा येथून उजवीकडे वळल्यास २० किलोमीटरवर शेडगेवाडी गाव लागते. डावीकडे वळल्यास ४ किलोमीटरवर केकरुड गाव लागते. नदीवरील पूल ओलांडून उजवीकडे वळाल्यास केकरुड घाट लागतो. मलकापूरला जाणाऱ्या कोल्हापूर-रत्नागिरी हायवेवर आंबा गावातून डावीकडे वळा आणि विशाळगडाकडे जाणाऱ्या रस्त्यावरून प्रवासाला निघा.

कणेरी मठ (Kaneri Math)

कणेरी मठ (Kaneri Math)

कोल्हापूर शहरापासून जवळपास १२ किलोमीटर अंतरावर वसलेले कणेरी हे गाव, सिद्धगिरी म्युझियम नावाच्या एका अनोख्या वस्तूसंग्रहालयासाठी प्रसिद्ध आहे. शहरीकरणाच्या लाटेखाली हळूहळू विस्मरणात जात असलेल्या ग्रामीण संस्कृतीचे दर्शन घडवून देणारे हे संग्रहालय, इतिहास आणि संस्कृतीशी जुळवून घेण्यासाठी एक अद्भुत अनुभव देते.

म्युझियम मध्ये प्रवेश करताच, आपले स्वागत बारा राशींच्या मनमोहक शिल्पांनी होते. त्यानंतर, एका गुहेसारख्या वातावरणात प्रवेश करताच, प्राचीन भारतातील ऋषीमुनींची कोरीव पुतळे आपले लक्ष वेधून घेतात. प्रत्येक ऋषीचे नाव, त्यांची विद्या आणि समाजातील योगदान याबद्दलची माहितीही सोप्या भाषेत लिहिली आहे.

गुहेतून बाहेर पडल्यावर, हिरवीगार शेतांचे विहंगम दृश्य डोळे मंत्रमुग्ध करते. जवळून पाहिल्यावर लक्षात येते की हे माणसे नाहीत तर माणसांच्या प्रतिकृती आहेत. धान्याची पेरणी ते धान्य घरात येण्यापर्यंतच्या सर्व प्रक्रिया या प्रतिकृतींमध्ये अत्यंत बारकाईने आणि उत्कृष्ट कौशल्याने दर्शवण्यात आल्या आहेत. शेतात बैल, गाय, म्हशी यांच्या वावराचे आणि खेळांचे जिवंत चित्रण या प्रतिकृतींमध्ये पाहण्यासारखे आहे.

बारा बलुतेदार ही एक पुरातन सामाजिक व्यवस्था होती जी आजकाल लुप्त होत चालली आहे. बलुतेदारी म्हणजे काय आणि त्यावर कसे उदरनिर्वाह चालवला जात असे हे शिल्पांमधून समजून घेता येते. कोष्टी, कुंभार, चांभार, न्हावी, लोहार, शिंपी, सोनार यांच्यासह पिंगळा आणि वासदेव यांच्याही शिल्पांमधून त्यांच्या जीवनशैलीचे दर्शन होते.

सिद्धगिरी म्युझियम हे केवळ एक वस्तूसंग्रहालय नाही तर ग्रामीण संस्कृतीचा खजिना आहे. इतिहास आणि संस्कृतीशी जोडलेले असल्यास, हे संग्रहालय प्रत्येकाला नक्कीच आवडेल.

हे पण बघा – सातारा जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळे: Places To Visit In Satara

पाचगणी (Panchgani)

पाचगणी (Panchgani)

महाबळेश्वरच्या सानिध्यात वसलेले पाचगणी हे थंड हवेचे ठिकाण आपल्या नयनरम्य सौंदर्यासाठी प्रसिद्ध आहे. महाबळेश्वरपासून अवघ्या १८-२० किलोमीटर अंतरावर असलेले हे ठिकाण निसर्गाच्या कुशीत शांततेचा आनंद घेण्यासाठी उत्तम आहे.

ज्वालामुखीच्या उद्रेकामुळे तयार झालेले पाच डोंगर या ठिकाणाला नाव देतात. जुन्या काळात पारशी समुदायाने येथे अनेक बंगले बांधले होते, जे आजही आपल्याला पाचगणीच्या वारश्याची आठवण करून देतात.

पाचगणी आपल्या उत्तम शिक्षणसंस्थांसाठी प्रसिद्ध आहे. अनेक प्रतिष्ठित पब्लिक स्कूल्समुळे हे ठिकाण विद्यार्थ्यांसाठी आकर्षक बनले आहे. हॉटेल्स आणि रिसॉर्ट्सची उत्तम सुविधा असल्यामुळे पर्यटकांना राहण्यासाठी आणि जेवण्यासाठी अनेक पर्याय उपलब्ध आहेत.

पाचगणीमध्ये अनेक नयनरम्य पर्यटनस्थळे आहेत. खोल दऱ्या, धबधबे, कमलगड, टेबल लॅंड, किडीज पार्क आणि पाचगणीच्या गुंफा ही काही प्रसिद्ध ठिकाणे आहेत. टेबल लॅंडवर अनेक हिंदी चित्रपटांचे चित्रीकरण झाले आहे.

मुंबई, पुणे आणि सातारा या शहरांमधून पाचगणीला बस आणि टॅक्सीने सहज पोहोचता येते. पुणे वरून सरळ कुडाळ पाचगणी हा रस्ता नवीन आहे आणि प्रवासाचा वेळ कमी करतो.

कोल्हापूर जिल्ह्यातील सहलीची FAQ (FAQs of Kolhapur District Tour)

प्रश्न : कोल्हापूरला जायची उत्तम वेळ कोणती?

उत्तर : कोल्हापूरला भेट देण्यासाठी ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी हा काळ उत्तम आहे. या काळात हवामान सुखद असते.

प्रश्न : कोल्हापूरमध्ये राहण्याची उत्तम ठिकाणे कोणती आहेत?

उत्तर : कोल्हापूरमध्ये विविध बजेटमध्ये राहण्याची उत्तम ठिकाणे उपलब्ध आहेत. शहराच्या मध्यवर्ती भागात अनेक हॉटेल्स आहेत. तसेच शांत वातावरणाचा अनुभव घेऊ इच्छिणाऱ्यांसाठी शहराच्या बाहेर रिसॉर्ट्स उपलब्ध आहेत.

प्रश्न : कोल्हापूरमध्ये काय खावे?

उत्तर : कोल्हापूर मसालेदार पदार्थांसाठी प्रसिद्ध आहे. कोल्हापूरी मटन, पांढरा रस्सा, मीठास पापड, आणि कोल्हापूरी चिकन हे काही प्रसिद्ध पदार्थ आहेत. तसेच येथे पारंपारिक मराठमोळी जेवण आणि आधुनिक पदार्थ देखील उपलब्ध आहेत.

प्रश्न : कोल्हापूरमध्ये खरेदीसाठी काय उत्तम आहे?

उत्तर : कोल्हापूरी चप्पल, कोल्हापूरी हळदर, आंबा आणि आंब्यापासून बनवलेले उत्पादन, हस्तकला वस्तू, आणि पारंपारिक पोशाख हे काही कोल्हापूरमधून खरेदी करण्यास उत्तम आहेत.

प्रश्न : कोल्हापूरमध्ये किती दिवसांचा प्रवास उत्तम आहे?

उत्तर : कोल्हापूर शहरात आणि जवळच्या काही ठिकाणांना भेट देण्यासाठी 2-3 दिवस पुरेसे आहेत. परंतु जर तुम्हाला निवांत सहल हवी असेल आणि जवळच्या ठिकाणांना जसे की सातारा किल्ला, कास पठार किंवा महाबळेश्वरला भेट द्यायची असेल तर तुम्ही तुमचा प्रवास जास्त दिवसांचा करू शकता.

कोल्हापूर जिल्ह्याच्या सहलीचा निष्कर्ष (Conclusion of Kolhapur District Tour)

कोल्हापूर जिल्ह्याची सहल ही संस्कृती, इतिहास, निसर्गसौंदर्य आणि चवदार पदार्थांचा संगम आहे. येथील श्री महालक्ष्मी अंबाबाई मंदिर, पन्हाळगड किल्ला, राधानगरी अभयारण्य आणि इतर ठिकाणे पाहून मी खूप प्रभावित झालो. 

कोल्हापूरच्या आसपासच्या सातारा किल्ला, कास पठार आणि महाबळेश्वर या ठिकाणांना भेट देऊन तुमचा प्रवास अधिक समृद्ध करू शकता. जर तुम्हाला संस्कृती आणि निसर्गाचा अनुभव घेऊ इच्छित असाल तर कोल्हापूर जिल्ह्याची सहल नक्कीच करा.